Wat zijn familiewapens?

De wapens van adellijke families zijn vastgesteld bij koninklijk besluit en geregistreerd bij de Hoge Raad van Adel. Andere familiewapens, of ze nu al eeuwenlang gevoerd zijn of kort geleden ontworpen, kunnen onder bepaalde voorwaarden worden opgenomen in de databank van het Centraal Bureau voor Genealogie of in andere registers. Zo'n registratie heeft echter geen formele betekenis.

Een wapen is dus gekoppeld aan een familie en niet aan een achternaam. Je kunt niet afgaande op iemands naam aangeven hoe zijn familiewapen eruit ziet. Er moet altijd worden nagegaan of de betrokkene inderdaad tot de familie behoort waarin het wapen is gevoerd. Er zijn firma's die het aandurven om afbeeldingen van familiewapens te koop aan te bieden zonder enig onderzoek te hebben gedaan naar de familierelaties van de betrokkenen. In veel gevallen gaat het om wapens van heel andere families.

Lakzegels met het wapen van de IJsselsteinse familie

Ook op de twee zegels hieronder is dat familiewapen te zien.
Links staat een foto van een lakzegel uit 1664 van Dirck Gijsbertszoon Beijen, die genoemd wordt op de pagina over Dirck Gijsbertszoon Beijen en zijn vrouwen. Hij was op zijn beurt een kleinzoon van Dirck Janszoon Beijen uit 1617.
Rechts staat een foto van een zegel uit 1779 van Johan Franco Beijen II (zie de pagina Johan Franco II en Elisabeth Charlotte Elikink), een achterkleinzoon van Dirck Gijsbertszoon Beijen.
Tussen het eerste en het vierde zegel zitten dus zeven generaties die zich uitstrekken over 250 jaar.

De twee zegels hieronder behoren tot de verzameling lakzegels van het Centraal Bureau voor Genealogie (CBG). Een groot deel van de ongeveer 50.000 zegels die het CBG bezit is afkomstig van de genealoog D.G. van Epen (1868-1930). Deze man ging helaas niet altijd even zorgvuldig te werk. Hij noteerde wel de familienaam die bij een zegel hoorde, maar niet waar hij het zegel gevonden had en wat de datering was.
Deze zegels, door Van Epen voorzien van de aanduiding "Beyen" of "Beijen", hebben een duidelijke gelijkenis met het tweede, derde en vierde zegel hierboven. Ze zullen dus wel afkomstig zijn uit de zeventiende of de achttiende eeuw, maar een nauwkeuriger datering is moeilijk te geven. In tegenstelling tot de zegels hierboven hebben deze zegels geen randschrift.

Het Drents Archief in Assen heeft enkele zegelcollecties die afkomstig zijn van particuliere verzamelaars. De grootste daarvan is de collectie Janssen/Van Deventer van het Drents Heraldisch College met circa 10.000 zegels. Het zegel hiernaast bevat het bekende hertengewei. De onbekende verzamelaar heeft het lakzegel van een brief of envelop geknipt en hem op een kartonnetje geplakt, waarop hij de naam "Beyen" heeft geschreven. Dat het lakzegel in Drenthe terecht is gekomen betekent niet dat de eigenaar van het zegel daar vroeger woonde: de verzameling omvat zegels uit het hele land. Volgens een deskundige bij het Drents Archief stamt het zegel uit de achttiende of de negentiende eeuw.

Een bijzondere oude lakstempel uit de IJsselsteinse familie

Aan de voet van de koker is het wapen van de IJsselsteinse familie Beijen/Beyen gegraveerd. Daarmee kon de knipkoker ook worden gebruikt als lakstempel door hem in warme zegellak te drukken. Vergelijking met een van de zegels uit de verzameling van het CBG (hieronder nogmaals afgebeeld) laat zien dat dit zegel vrijwel zeker met deze stempel is gemaakt.

Volgens Norbert Biezen, een kenner van knipkokers, is dit exemplaar duidelijk herkenbaar als afkomstig uit het midden van de achttiende eeuw, tussen 1740 en 1770. De stijl van het wapenschild is Rococo/Lodewijk XV. Dat past ook bij de strakke vorm van de koker.
Dat betekent dat de lakstempel waarschijnlijk heeft toebehoord aan Johan Franco Beijen I (1706-1752), schepen van IJsselstein, of aan Johan Franco Beijen II (1738-1789), schepen en burgemeester van IJsselstein.

Andere afbeeldingen van het wapen van de IJsselsteinse familie

In 1999 kreeg ik van wijlen jhr. W.F.G.L. van Beijma, een in Zwitserland wonende nazaat van de tak Johan Franco, een klein wapenschilderijtje uit 1824. Het verwijst naar de IJsselsteinse arts en burgemeester Johan Franco Beijen III (1773-1842). De randen van het schilderijtje zijn in de loop van de jaren helaas enigszins beschadigd, en de verf van het wapenschild (dat goudkleurig moet zijn geweest) is voor een groot deel verdwenen. Hieronder een afbeelding van het middelste gedeelte van het schilderijtje.		In juni 2010 heeft Henk 't Jong van het Centraal Bureau voor Genealogie op mijn verzoek een moderne gestileerde versie gemaakt van het wapen van de IJsselsteinse familie Beijen. Hij heeft zich vooral laten inspireren door de vorm van het gewei zoals dat voorkomt op de oude lakzegels en heeft de juiste kleuren gebruikt. Bij een eerdere versie die gemaakt was door een andere tekenaar was ten onrechte uitgegaan van de kleuren zilver en rood die genoemd werden in het artikel in Nederland's Patriciaat.

Het wapenboek van Rietstap

Rietstap noemde twee wapens van een familie Beyen (wat ook Beijen kan betekenen: Rietstap verving overal ij door y). Hiernaast de bijbehorende afbeeldingen.
Het linker wapen is herkenbaar: het hertengewei van de IJsselsteinse familie.
Het rechter wapen toont volgens de beschrijving van Rietstap bovenin een witte lopende fret op een blauwe achtergrond en onderin een groene omgekeerde tak van een aardbeiplant met drie rode vruchten op een witte achtergrond. Het is helaas onbekend waar Rietstap dit wapen is tegengekomen. Gezien de maatschappelijke positie van de uitgestorven Dordtse familie lijkt het het meest waarschijnlijk dat dit wapen aan die familie heeft toebehoord. Een klein extra argumentje daarvoor: het dier dat Rietstap voor een fret aanzag, was misschien bedoeld als een wezel, en de stamvader van de Dordtse familie heeft jarenlang in het Duitse Wezel (Wesel) gewoond.

Een hedendaagse zegelring